اڻپال جي ڇڪ - مشتاق جروار

اڻپال جي ڇڪ

مشتاق جروار

ادبي دنيا ۾ عالمي ادب جي وڏي اھميت رھي آھي تنھن ڪري ھر قوم ۽ ملڪ جا اديب، عالم ۽ ڏاھا ٻين ڌارين ٻولين ۾ لکيل ڪتابن کي تمام گھڻو پڙھن ٿا ۽ انھن جا ترجما پنھنجي ٻولي ۾ ڪن ٿا، عالمي جي ادب جي ڪتابن جي ترجمي سان ھڪ ته پنھنجي ٻولي جي ادب ۾ اضافو ٿئي ٿو ۽ ٻيو ته پڙھندڙ دنيا جي خيالن، سوچن، حالتن ۽ ثقافت کان واقف ٿئي ٿو. سنڌي ۾ به ھن وقت سٺا ڪتاب ترجما ٿي ۽ ڇپجي رھيا آھن جن ۾ ڪي کوٽون ضرور آھن پر اھي سٺي مقدار ۾ ترجمو ٿي رھيا آھن پر اھڙا ترجما گھٽ ھوندا آھن جن کي پڙھندي محسوس ٿيندو آھي ته ھي ڪتاب لکيل ئي سنڌي ٻولي ۾ آھي. تازو “ريکائون ميگزين” جي آگسٽ واري شماري ۾ آمريڪي ليکڪ “جئڪ لنڊن” جي ناول The call of the wild جو مڪمل ترجمو ڇپيو آھي، جنھن کي سليم نور حسين ترجمو ڪيو آھي جنھن جي ٻولي ۾ ڪا به اوپرائپ محسوس نه ٿي ٿئي يقينن ھي شاھڪار ترجمو آھي. ھي ناول بظاھر ۾ ھڪ ڪتي بڪ جي پنھنجي پاڻ کي زندھه رکڻ لاءِ ڪيل جدوجھد جي ڪھاڻي بيان ڪيل آھي پر ليکڪ جو اصل ۽ اھم نقطو ارتقا کي بيان ڪرڻ آھي. ھن ناول کي پڙھندي بلڪل محسوس نٿو ٿئي ته ليکڪ ڪو ارتقا جا اصول ۽ ان جو پروسيس بيان ڪري رھيو آھي پر جڏھن پڙھندڙ ارتقا جي نظريئي کي اڳيان رکي ھن ناول جي انت کان شروعات تائين سڄي ڪھاڻي تي سوچي ٿو ته بلڪل ھڪ ڪتي ارتقا جي ڪھاڻي لڳي ٿو. ھن ناول جي شروعات ۱۸۹۷ع ۾ ساموندي پٽي وارن ملڪن ۾ آيل ھڪ وڏي تبديلي کان ٿئي ٿي. جنھن جو اثر ماڻھن سان گڏوگڏ ڪتن تي پوي ٿو. ان تبديلي کي ليکڪ ھنن بھترين لفظن ۾ پيش ڪيو آھي “بڪ (ڪتي جو نالو) اخبار ڪو نه پڙھندو ھو نه ته کيس خبر ھجي ھا ته نه رڳو ھن تي پر ھر سامونڊي ڪپر واري تر سان لاڳاپيل جانٺين مشڪن ۽ ڊگھن گھاٽن وارن واري ڪتي، پيوجيسٽ سائونڊ کان ڊائيگو تائين مصيبت ڪڙڪڻ واري ھئي ڇاڪاڻ ته ماڻھن قطبي اونداھه ۾ ھٿوراڙيون ھڻي ھڻي ھڪ ھئڊو ڌاتو ڳولي لڌو ھو ۽ ڇاڪاڻ ته آڳٻوٽن ۽ اچ وڃ واريون ڪمپنيون انھي لڀ مان ڪمائي جي ڪڍ ھيون ۽ ھزارين ماڻھو اتر پار ڏانھن ڌوڪيندا ٿي ويا انھن ماڻھن کي ڪتا کپندا ھئا کين ڳرا ڪتا کپندا ھئا جانٺين مشڪن وارا ڪتا، جيڪي جاگوڙي سگھن. بشڪن واري کل سان ڪتا ته جيئن پاري جي سٽ سھي سگھن.” ايئن ناول جي ابتدا ٿئي ٿي ۽ ھن ناول جو مرڪزي ڪردار ڪتو بڪ ھڪ ماڻھو جج ملر جي گھر ۾ ھڪ پالتو ڪتي جيان ئي رھي ٿو جتي ھن جي زندگي بلڪل انسان جھڙي ھوندي آھي ۽ ان جو ماحول اڄ جي تھذيب يافته دور جو ھوندو آھي جتي ھو جج ملر جي ٻارن سان راند کيڏي ٿو سوئمنگ پول ۾ تري ٿو، پر اچانڪ جج ملر جي گھر جو مالھي بڪ کي ھڪ ڪتن جي واپاري وٽ وڪڻي ڇڏي ٿو جتان بڪ جي ڏکن جي زندگي جي شروعات ٿئي ٿي جتان بڪ برفاني علائقن جي ٻن سرڪاري عملدارن وٽ وڪيو وڃي جيڪي ڪتن کي برف گاڏي ڇڪڻ لاءِ استعمال ڪندا آھن بڪ جي ھن دور کي ليکڪ ارتقا جو وچ وارو ڏاڪو ڏيکاريو آھن جنھن ۾ انسان جهنگلي علائقن ۽ برفاني علائقن ۾ رھندا ھئا ۽ انھن جانورن کي پنھنجي معاشي ڪمن ۾ استعمال آڻڻ لاءِ ۽ انھن کي پنھنجي طابع رکڻ لاءِ انھن جي تربيت ڪرڻ شروع ڪئي. ۽ ھتي بڪ تمام ڏکيا ڪشالا ڪڍيا، ھتي ھي وڏيون بکون ڪاٽي ٿو برفاني علائقن ۾ ھتي ھن زندگي جا وڏا سبق سکي ٿو جيڪي ھن ريت آھن.

جھنگ ۾ اھا جيوت زندهه رھي سگھي ٿو جيڪا طاقتور آھي جنھن ۾ پنھنجي پاڻ کي محفوظ رکڻ جي صلاحيت آھي باقي ڪمزور ۽ صلاحيت کان محروم جيوت زندھه نٿي رھي سگھي. جيئن ھن ناول ۾ ڪتن جي ويڙھه دوران ڏٻري ۽ ڪمزور ڪتي ڪرلي ھڪ ئي ويڙھه ۾ پورو ٿي ويندي آھي يا بڪ ۽ ھڪ ٻئي جي ڪتي سپٽز جي ويڙھه دوران بڪ سپٽز کي ماري وجھي ٿو ۽ ڪتن جي لوڌ جو اڳواڻ ٿي وڃي ٿو.

زندگي جي ھن سفر دوران بڪ اھو پڻ سکي ٿو ته ھتي صرف گھوٻاٽي ۽ ڏند جو قانون ھلي ٿو تنھن ڪري جنھن وٽ گھوٻاٽو آھي اھو قانون ٺاھيندڙ حڪمران آھي ۽ جنھن وٽ مضبوط ڏند آھن اھو ئي زندهه رھي سگھي ٿو ۽ پنھنجو بچاءِ ڪري سگھي ٿو نه ته ان کي ڪرلي جيان ڪنھن نه ڪنھن جي ھٿان موت اچي ويندو آھي. جيئن ھڪ ھنڌ ليکڪ لکي ٿو ته “بڪ بي رحم ھو ھن گھوٻاٽي ۽ ڏند جو قانون ھئين سان ھنڊايو ھو ۽ نه ڪنھن سرسي مان فائدو وٺڻ کان ڪيٻائيندو ۽ نه ئي اھڙي دشمن کي ڇڏي پٺتي ھٽندو ھو جنھن کي موت جي واٽ تي پير کڻايو ھئائين ھن سپٽز کان ۽ پوليس ۽ ٽپال وارن جي مکيا ويڙھاڪ ڪتن کان پرايو ھو ۽ خبر ھئس ته ڪو وچ وارو رستو ڪونھي. ھو پاڻ مٿانھون ٿئي يا پاڻ کان مٿانھون ٿيڻ ڏي جڏھن ته ڪھل ڪرڻ ڪمزوري ھو. مول جيوت ۾ ڪھل جو وجود ڪونه ھو، ان کي ڀئو سمجھيو ٿي ويو ۽ اھڙيون غلط فھميون موت آڻينديون آھن، مار يا مارجي وڃ، کاءُ يا کاڄي وڃ، اھو قانون ھو ۽ ھُو وقت جي قانونن جي بجا آوري ڪندو ھو.”

ان کانسوا ھن ناول ۾ ليکڪ ان نقطي کي به بحث ھيٺ آندو آھي ته اوائلي زماني ۾ جڏھن ھن ڌرتي تي رھندڙ جيوت تي جڏھن فطرتي مصيبتون، آفتون ۽ تڪليفون آيون ٿي ته ان پنھنجي پاڻ جو ڪيئن بچاءُ ڪيو ٿي ۽ ان جيوت ان دور ۾ ھڪ ٻئي جي تجربن مان ڪيئن پرايو ٿي. ھن ناول ۾ ليکڪ ارتقا جي ان نقطي کي پڻ آندو آھي ته ڪنھن به جيوت تي ماحول ڪيئن ۽ ڪيترو اثر پوي ٿو ۽ اھا جيوت ڪيئن حالتن مطابق پاڻ کي تبديل ڪندي ۽ پنھنجي پاڻ کي ماحول ۾ ڪيئن ڍالي ٿو ۽ جيڪڏھن ڪنھن جيوت ۾ پنھنجي پاڻ ۾ تبديل ڪرڻ واري خاصيت ناھي ته اھا فنا ٿي ويندي آھي تنھن ڪري جيوت لاءِ پنھنجي پاڻ ۾ ماحول مطابق تبديلي لازمي آھي جيئن ھن ناول جو مرڪزي ڪردار ڪتو بڪ پنھنجي پاڻ کي ماحول ۾ ڍالي رھي ٿو، اھو ساڳيو ڪتو جڏھن جج ملر جي گھر ۾ ھڪ پالتو ڪتو ھو تڏھن ھن کي کاڌي لاءِ ڪا به جفاڪشي نٿي ڪرڻي پئي نه ئي ھي ڪو ويڙھو ڪتو ھو پر جڏھن بڪ جھنگ ۾ رھڻ لڳي ٿو ته ھن کي پنھنجي کاڌي لاءِ مالڪن جي کاڌي مان چوري ڪرڻي پوي ٿي ته پنھنجي بچاءُ لاءِ ويڙھو ٿيڻ پوي ٿو.

فرانس ۽ پرئل کان پوءِ بڪ ھڪ شڪاري جان ٿارنٿن وٽ وڪيو وڃي ٿو ليکڪ بڪ ھن دور کي انسان جي ارتقا دوران آيل شڪار وارو دور ڏيکاري ٿو جنھن ۾ انسان جانورن کي پنھنجي پالتو جانور جيان رکڻ لڳو ھو ۽ انھن کي پنھنجي شڪار جي حاصلات لاءِ استعمال ڪرڻ لڳو ھو. ھتي مرڪزي ڪردار بڪ جي زندگي تمام گھڻي سولي گذرڻ لڳي ٿي ھتي ھن کي ٿارنٿن جو پيار ملي ٿو ھتي بڪ جي پنھنجي مالڪ سان محبت واري حس جاڳي پوي ٿي ھتي ھن جي انسان سان وفا واري حس جاڳي پوي ٿي ھتي بڪ جي پراڻي سگھه، پراڻي طاقت موٽي اچي ٿي ۽ ھو واڳ گاڏي ڇڪڻ جي ھڪ مقابلي جان ٿارنٿن کي پئسا ڪمائي ڏي ٿو، ھتي بڪ جي پنھنجي اباڻي شڪار ڪرڻ واري حس موٽي اچي ٿو ۽ ھو ھاڻي جھنگ پنھنجي مرضي سان جانورن، پکين جي شڪار ڪري سگھي ٿو ھُو جھنگ ۾ پنھنجي آزاد زندگي گذاري سگھي ٿو ھن کي ڪنھن به انسان جي ضرورت نٿي پئي جنھن جي سھاري ھو زندهه رھي سگھي کاڌو حاصل ڪري سگھي پر ھن کي انسان محبت جي ڇڪ وري به ٿئي تنھن ڪري ھُو ڪڏھن ڪڏھن جان ٿارنٿن جي ڍاٻي تي پڻ وڃي ٿو ايئن ھي پنھنجي زندگي وڻن، ٻيلن ۽ جانورن جي وچ ۾ گذارڻ لڳي ٿو، بڪ جي ھن زندگي کي ليکڪ ارتقا جو پھريون ڏاڪو ڪري پيش ڪري ٿو ۽ بڪ جيڪو ارتقا جي ھاڻوڪي ڏاڪي تي ھڪ ڪتو آھي جيڪو انسان جي سنڀال ھيٺ رھي پيو اھو وري پنھنجي ارتقا جي پنھنجي ڏاڪي ۾ جھنگ ۾ رھڻ ۽ بگھڙن جي وچ ۾ رھڻ ڪري ھڪ بگھڙ ٿي بگھڙن واري زندگي گذارڻ لڳي ٿو ايئن ناول جي پڄاڻي اچي ٿي ۽ بڪ جي ڪھاڻي پوري ٿئي. جيئن ته ليکڪ ھڪ ناول نگار سان گڏوگڏ سماج وادي ھو تنھن ڪري ھو ھن ارتقا جي ڏکئي موضوع کي ناول جي صورت ۾ تمام دلچسپ انداز سان پيش ڪيو آھي ۽ ھن جو ترجمو به لاجواب آھي پڙھندڙ کي ھي ناول پنھنجي گرفت ۾ جڪڙي وٺي ٿو. تنھن ڪري ناول ادب ۽ ارتقا سان دلچسپي رکندڙ دوستن کي ھي ناول ضرور پڙھڻ گھرجي.

 

(ڏھاڙي سنڌ ايڪسپريس حيدرآباد ۾ ۲۹ نومبر ۲۰۲۲ع تي ڇپيل)

نئين پارٽي - جبار آزاد منگي

نئين پارٽي

فلئش فڪشن

جبار آزاد منگي

چيائين: اصولي اختلاف رکي پارٽيءَ مان نڪري آيو آهيان.

پڇيومانس: ڪھڙا اصولي اختلاف آهن؟

چيائين: ليڊر کي چيم ته ڪلھ ڪنگال هئين، اڄ ارب پتي آهين، اها دولت ڪٿان آئي آهي؟

پڇيم: پوءِ ڇا ٿيو؟

چيائين: ان کان اڳ جو هو غداري ءَ جو الزام هڻي پارٽيءَ مان ڪڍن مان پاڻ استعيفا ڏئي نڪري آيو آهيان!

سنڌ ڪماري - ممتاز -بخاري

سنڌ جي تاريخ جي اهم موڙ واري دور بابت هڪ ناول

ممتاز بخاري

گارجين اخبار، “ڏهن بهترين تاريخي ناولن” بابت مضمون ۾ ۱۳ مئي ۲۰۱۲ع تي ٽالسٽاءِ جي ناول “جنگ ۽ امن” بابت لکيو ته;

Tolstoy’s aim was to use the techniques of fiction to get the “truth” of history

(ٽالسٽاءِ جو مقصد تاريخ جو “سچ” ڄاڻڻ هو ۽ ان لاءِ هن فڪشن جي ٽيڪنڪ ڪتب آندي. )

تاريخ جي موضوع تي ناول هڪ سنهڙي تار تي هلڻ برابر هوندو آهي. ان ڪري اڄ جي دور ۾ ناول ۾ نڪتئه نظر Point of View به هڪ اهم عنصر ڳڻيو ويندو آهي. صفدر زيديءَ جو ناول اردو ۾ “بنتِ داهر” ۽ سنڌيءَ ۾ عبدالمومن ميمڻ پاران ترجمو ٿيل “سنڌ ڪماري” به ان بنياد تي پڙهندڙن جي هڪ حلقي وٽ تنقيد جو شڪار آهي. هن ناول جي خوبي اها آهي ته منظرنامي ۽ ڪردارنگاري جي انداز ۾ لکيل آهي ۽ اهي ناول جا سگهارا پاسا آهن. ڪردارن جي گفتگو ناول جي ڪهاڻي وڌائڻ جو وڏي ۾ وڏو سهارو آهي. ٻي پاسي هن ناول جي فارم يا اڻت ڪا گهڻي فنائتي يا ادبيت واري هجڻ بجاءِ هڪ سڌي بيانيي واري آهي. جيئن عام طور اردو ۾ اڳ نسيم حجازي يا ايم اسلم راهي تاريخي ناول جي اڻت ڪندا رهيا آهن. اهو ان ڪري جو ناول ۾ ڪردارن جي ڪيفيتن ۽ ماحول کي نه هجڻ برابر اپٽاريو ويو آهي. ناول جي ڪهاڻي تاريخ مان وٺي ان کي پلاٽيو ويو آهي ۽ اها اڻت سٺي رکي وئي آهي، جيئن ناول نگار جو عمومي طور اڳ واري ناول “ڀاڳڀري” ۾ ڊڪشن رهيو آهي. اسلوب به ڳتيل ۽ منجهيل ناهي نه وري گهڻو ادبي آهي. پر ناول فريم سٺي نموني ڪيو ويو آهي. هي ناول ادبي حقيقت نگاري واري ٽيڪنڪ آڌار لکيل آهي. هاڻي ناول جي هڪ اهم پاسي طرف اچون ٿا. هن ناول بابت پڙهندڙن توڙي ناول نگار پاران جيڪڏهن ڪو بحث سامهون آيو آهي ته اهو “نڪتئه نظر” وارو آهي. ان جو سبب اهو آهي ته ڪردارن جي ڪيفيتن کي ناهي اپٽاريو ويو. هر ناول نگار جو پنهنجو اسلوب هوندو آهي جنهن کي اوڻائي نه ٿو چئي سگهجي، پر ان کي ناول جي موضوع آڌار ضرور پرکي سگهجي ٿو. ناول جو موضوع تاريخ ۽ تاريخي ابهام آهي. اهڙي ناول ۾ ڪردارن جو نفسياتي پاسو پرکڻ سان اندازو ٿيندو آهي ته ناول پڙهڻ مهل پڙهندڙ وٽ مختلف تاثر ڇو قائم ٿين ٿا؟ ڇاڪاڻ ته ان وٽ اهڙن ڪردارن جي ذهن ۾ آگاهي اڳ ئي موجود هوندي آهي.

تنقيدي نظريا ۽ ادبي تنقيد - ڊاڪٽر محمد الياس ڀٽو

تنقيدي نظريا ۽ ادبي تنقيد

ڊاڪٽر محمد الياس ڀٽو

تنقيدي نظريو ڇا آهي؟ تنقيدي نظريو اسان ۾ پنهنجي اندروني توڙي بيروني دنيا کي هڪ نئين نظر سان ڏسڻ ۽ سمجھڻ جي سگھه ۽ صلاحيت پيدا ڪري ٿو. اهو اسان کي سوچ جي اهڙين طاقتن ۽ طريقن سان روشناس ڪرائي ٿو، جيڪي اسان جي زندگي جي سڀني شعبن تي اثرانداز ٿين ٿا. مثال طور اسان والدين توڙي استاد جي حيثيت سان ٻارن جي تربيت ڪيئن ڪندا آهيون؟ اسان ٽيليويزن تي رات جون خبرون يا مزاحيه پروگرام ڪھڙيءَ ريت ڏسندا آهيون؟ اسان پاڻ ووٽرن توڙي گراهڪن طور ڪيئن هلندا آهيون؟ اسان سماجي، مذهبي ۽ سياسي اختلافن جي صورت ۾ ڪھڙيءَ ريت ۽ ڪهڙو ردِعمل ڏيکاريندا آهيون؟ ۽ اسان پنهنجن محرڪن، خوفن ۽ خواهشن کي ڪيئن سمجھندا آهيون ۽ انهن کي ڪھڙيءَ ريت منهن ڏيندا آهيون؟ جيڪڏهن اسان اهو سمجھون ته انساني پيداواري شيون جهڙوڪ نه رڳو ادب پر فلم، موسيقي، فن، سائنس، ٽيڪنالاجي ۽ تعميرات وغيره انساني احساسن ۽ تجربن مان ڦٽي نڪتا آهن ان ڪري اهي انساني خواهشن، تضادن ۽ صلاحيتن جي عڪاسي ڪندڙ پڻ آهن ته پوءِ ان صورت ۾ اسان مٿين انساني پيداوارن جي باري ۾ بهتر ڄاڻ ۽ سمجھه رکي سگھون ٿا. تنقيدي نظريا توهان ۾ شين کي ڏسڻ ۽ سمجھڻ جون اهي طاقتون ۽ صلاحيتون پيدا ڪندا ۽ توهان کي انهن اوزارن سان ليس ڪندا جيڪي توهان کي نه رڳو داخلي توڙي خارجي دنيا کي نين نظرن سان ڏسڻ ۽ سمجھڻ جي سگھه عطا ڪندا، پر توهان کي منطقي سوچ ۽ بصيرت جي نئين جهان سان پڻ آشنا ڪرائيندا.

سيکڙاٽ ناول نگار - اختر حفيظ

سيکڙاٽ ناول نگار

اختر حفيظ

سنڌي ادب ۾ ناول لکجڻ جو سفر تيزيءَ سان جاري آهي ۽ اهو جاري رهڻ به گهرجي. جيئن ته گذريل ڪجهه سالن کان ناول لکڻ جو لاڙو وڌيو آهي، ان ڪري سنڌيءَ ۾ اهي ماڻهو ناول لکن پيا جن کي ناول لکڻ اچي ٿو ۽ اهي به لکن پيا جن ڪڏهن ڪا ڪهاڻي به ناهي لکي. ان ڪري ٻنهي پاسي کان ناول جي ڀرمار لڳي پئي آهي. ادب ۾ مقدار جو معاملو ته ان سان حل ٿي سگهي ٿو پر معيار جو معاملو ڪجهه ٻيو آهي.

ڪھاڻي ڪتاب - ڦاهي گهاٽ تي اٽڪيل ڳالھ

جمن احمداڻيءَ جي ڪھاڻين ۾ جديديت پُڄاڻان صورتحال ۽ ڪجهه ڪمزور فني ۽ فڪري زاويا.

تجزيو ۽ تنقيدي جائزو.

خليق ٻگھيو

تازو جمن احمداڻيءَ جي ڪھاڻين جو مجموعو بعنوان ”ڦاھي گهاٽ تي اٽڪيل ڳالهه!“ نظر مان گذريو. ھيءُ ڪتاب نومبر ٻه ھزار ايڪويھ ۾ ”مُرڪ پبليڪيشن“ شايع ڪيو آھي. خوبصورت ٽائيٽل رکندڙ، ايڪيتاليھ ڪھاڻين تي مشتمل ھِن ڪھاڻي مجموعي جو مھاڳ ناليواري تجزيه نگار ۽ نقاد ڊاڪٽر غفور ميمڻ جَن لِکيو آھي ۽ بئڪ پيج سينئر ڪھاڻيڪار رزاق سھتي لِکيو آھي. اُنھيءَ کان سواءِ ھِن مجموعي ۾ شاعر دوست مرتضيٰ لغاريءَ جي پبلشر نوٽ سميت، خود ڪھاڻيڪار پاران ڪجهه ڳالهيون پڙھندڙن سان پڻ اُوريون ويون آھن. ھِن کان اڳ به جمن احمداڻيءَ جا ٻه ڪھاڻي ـ ڪتاب ھڪ ”اداس موسمن جو شھر ۽ ٻيو ”اڪيلو ماڻھو“ پڻ شايع ٿي چُڪا آھن. ادبي ساخت جي لحاظ کان جمن احمداڻيءَ جي ھِن ڪھاڻي مجموعي جون اڪثر ڪھاڻيون مائڪرو ڪھاڻيون آھن ۽ ڪي مختصر ڪھاڻيءَ جي روايتي فن تي سرجيل آھن. فني لحاظ کان مائڪرو ڪھاڻي ٽي سئو لفظن کان گھٽ واري ڪھاڻي سمجھي ويندي آھي، پر ھڪ صفحي کان چند لفظن تائين به محدود ٿي سگھي ٿي. مائڪرو فڪشن خود فليش فڪشن جي ھڪ ماتحت شاخ آھي. سنڌي جديد ڪھاڻي، جيڪا مختصر ڪھاڻيءَ جي ھيئت ۾ ٿئي ٿي، سا ابتدا، وچ ۽ انجام تي ٻڌل ھوندي آھي. اردوءَ ۾ پنجاھ لفظن يا ھڪ صفحي تائين مائڪرو ڪھاڻي لکڻ جا اڪثر تجربا ڪيا ويا آھن. ھيئتي لحاظ کان مائڪرو ڪھاڻي، سولن سادن لفظن ۾ واقعي جي عڪاسيءَ بعد، ھڪدم ڪردار جي حرڪتن ۽ روين وسيلي حادثي جي نتيجه خيز پڄاڻيءَ طرف وڌندي آھي. ھن قسم جون ڪھاڻيون پڙھندڙ جو وقت بچائي کين جلد ڪلائيمڪس ڏيندڙ ٿين ٿيون. ھڪ ڪامياب مائڪرو ڪھاڻي سرجڻ لاءِ لفظن جي طاقت تي ڀروسو ڪري سگھجي ٿو ۽ تخيل جي بلندي اُن جي ڪاميابيءَ جي ضمانت ھوندي آھي. ڪن ناقدن موجب، نثري نظم ۽ افساني جي وچ واري صورت مائڪرو فڪشن آھي. جمن احمداڻيءَ جي ھِنن ڪھاڻين جي شڪل به ٻوليءَ جي مستعمل لھجي مان نظماڻي ثابت ٿئي ٿي ۽ پيشڪش جي لحاظ کان (سواء ھڪ ڪھاڻيءَ جي) اُھي نثري ھيئت ۾ آھن. سندس ڪھاڻين جي ٻولي علامتي، استعاراتي ۽ تجريدي آھي. مائڪرو ڪھاڻي جي تشخيص جو ھڪ رخ تجريدي ٻولي به ھوندو آھي. ڪن تاريخ نويسن موجب ھن کان اڳ جپان ۾ ھائيڪو ۽ نثر کي گڏي مختصر لِکڻ جا تجربا پڻ ڪيا ويا ھئا.

ڊاڪٽر رسول ميمڻ جي ناول ڪتا جو جائزو - حسن مجتبيٰ

ڊاڪٽر رسول ميمڻ جي ناول (ڪتا) جو جائزو

ڪتا انسان کي خدا سمجهندا آهن!

حسن مجتبيٰ

“جيئڻ سکو ته وقت کان سکو، جيڪو ڪڏهن نه ٿو مري. وقت جهڙو فلسفي، ڏاهو ۽ حڪيم ڪير به نه آهي. وقت فلسفي جو بادشاھ آهي، وڻيس ته ڪنهن کي قبول ڪري، نه وڻيس ته قتل ڪرائي. وقت ڏاهپ کي آڱر کان پڪڙي گڏ گهمائيندو آهي ۽ هر منزل جي ڏاهپ ان دور جي ڏاهپ هوندي آهي پر وقت ڪتي کان شڪست کائي ٿو. ڪتو وقت کي نه مڃندو آهي. ان وٽ ڪلھ، اڄ ۽ سڀاڻي ۾ ڪو فرق نه آهي، سڀ ڏينهن هڪ جهڙا آهن. ڪتا واچ نه پائيندا آهن! ڪلينڊر نه ٺاهيندا آهن. اهو ئي سبب آهي جو انسان جيان گذريل وقت تي افسوس نه ڪندا آهن. حال جي پرواھ نه ڪندا آهن ۽ مستقبل جي حڪمت عملي نه ٺاهيندا آهن.”

هڪ عاشق جو قصو - ڪليم ٻُٽ

هڪ عاشق جو قصو

(افسانو/ فلئش فڪشن)

ڪليم ٻُٽ

ڪلهه فقيرو ملڻ آيو ته سمجهي نه سگهيس هو حيران هو يا پريشان.....! پر هن جي اهڙو اوچتو اچڻ مون کي پريشان ڪري ويو. مونکي لڳو فقيرو روز جيان ساڳيو ئي محبوبه کي ڦاسائڻ جا هزار آسان نسخا نالي ڪتاب، جيڪو هڪ اهڙي عاشق جو لکيل هو جنهن کي عشق ۾ ست ڀيرا ناڪامي ملي ۽ نيٺ همراهه ڇڙو ئي مري ويو، مان ٽي چار سو نسخا پڙھي ٻڌائيندو ۽ بيزار ڪري ويندو. مان مٽڪي جهڙي پيٽ واري اڌ گنجي ۽ ٽيڏين اکين واري فقيري کي، ڊرائنگ روم ۾ وٺي آيس ۽ پڇيومانس: ”ڏي خبر فقيرا...!“

ڪاري رات، ڪارا منهن - دريا خان شنباڻي

ڪاري رات، ڪارا منهن

(فلئش فڪشن)

دريا خان شنباڻي

هونئن ته هو رات جو يارهين وڳي کان پهريان اچي هن گهر جي مالڪياڻي سان ملاقاتون ڪري، ٻارهين وڳي کان پهريان پهريان نڪري ويندو آھي جو گهر جو مالڪ سڄو ڏينهن رلي پني فڪس ٻارهين وڳي گهر ايندو آھي. کيس خبر آھي ته، سندس زال جا تعلقات ۽ ٻکن ۾ ٻک ڪنهن پئسي واري سان آھن. هن گهر ۾ ڪُل چار ڀاتي، گهر مالڪياڻي، مالڪياڻي جو گهر وارو، ڇهن سالن جو ننڍڙو پُٽ ۽ سترهن ارڙھن سالن جي هڪ نياڻي!

ڇرڪ ۽ ڪتڪتايون - پير عبيد راشدي

ڇرڪ ۽ ڪتڪتايون

(مختصر ڪهاڻي)

پير عبيد راشدي

دوستاڻي ماحول ۾ ٿورا گهڻا تڪرار ٿيڻ ڪا نئين ڳالھ نه آهي. دوستي آهي ڇيڙيل ماکي ۽ ڇيڙيل ڏينڀوءَ جو ڇتو ۽ مانارو. پر دوستي آهي ڪٿي؟ وڃي نالو رهيو آهي. منهن تي هر ڪو مٺو، بلڪه ميان مٺو ۽ پر پُٺ؟ هر ڪنهن کي خبر آهي ته ڇا ڳالهايو ويندو آهي ۽ ڪهڙيون ڳالهيون ڪيون وينديون آهن. دوستي، سڱ سياڪو پاڻيءَ وارو نار، جتي جر وهي ٿو جال! هاڻ ته جر جال ڪو نه ٿو وهي. انهيءَ جي نار ڪنگرين ۾ موتي جهڙو مٺو پاڻي ته وڃي ٿي ڳالھ، هاڻ ته مالها ۾ کارو پاڻي، ڪٿي نار وارو پاڻي عربي ٻولي وارو لفظ نار ته نه ٿي پيو آهي!؟

سُکَ وندي - غلام عباس - انجنيئر عبدالوھاب سھتو

سُکَ وندي

(ريخته ڪھاڻي - سال ۱۹۴۰ع)

غلام عباس

انجنيئر عبدالوھاب سھتو

ميونسپل وارن جو اجلاس وڏي اوج تي ھيو. ھال ۾ تر ڇٽڻ جيتري جاءِ نه ھئي. وري معمول جي خلاف، ھڪ ميمبر به غير حاضر نه ھيو. ميونسپل جو بحث ھيٺ مسئلو ھيءُ ھيو ته بازاري عورتن کي شھر مان تڙي ڪڍجي، ڇو جو انھن جو وجود، انسانيت، شرافت ۽ تھذيب جي دامن تي ھڪڙو بدنما چُٽو آھي.

ميونسپل جو ھڪڙو وزنائتو ميمبر، جيڪو ملڪ ۽ قوم جو سچو خيرخواھ ۽ دردمند سمجھيو ويندو ھيو، ڏاڍي فصيح تقرير ڪري رھيو ھيو.