ڪلچرل تصورن جي تعمير
کان جديديت پُڄاڻان جي فلسفي تائين!
(نور جوڻيجو جو ناول خالي پڻي جو کاڄ)
خليق ٻگهيو
سنڌي ادب جي تخليقي دنيا ۾ هن
وقت ناولَ تيزيءَ سان تخليق ٿي، ٻين افسانوي ۽ غير افسانوي ادبي صنفن شاعري، ڪھاڻي،
تاريخ، تحقيق ۽ تنقيد جي ڪتابن کان وڌيڪ مقداري نوع ۾ وڌيڪ کپت جي ضمانت بڻيل آھن.
اُھا ناولن جي مقداري نوعيت جي کپت ليکي سگهجي ٿي. جڏھن ته معيارَ جي لحاظ کان ڏِسڻو
پوندو ته هنن ناولن جي وافر مقدار ۾ شايع ٿيڻ سان، سنڌي ادب، ٻولي ۽ سنڌي سماج جي ڪيتري
خدمت ٿي رھي آھي؟ ۽ تخليقي سطح تي هِنن ناولن ۾ معيار جي سطح ڇا آھي؟ اُنهيءَ ڏَس
۾، موجوده دَور جي سنڌي ناولن جي فهرست ۾ نور جوڻيجو جو ناول ” خالي پڻي جو کاڄ “ به
ڪنھن طرح، مقداري نوع ۽ واپار Commercialize ٿيڻ توڙي انتقاد جي اسڪرين تان
اڃان غائب نه آھي. هيءُ ناول”سڦلتا پبليڪيشن حيدرآباد “ نومبر ٻه هزار ٻاويهه ۾
شايع ڪيو آھي. هِن ناول جي سڀ کان وڏي خاصيت هيءَ آھي ته هيءُ ناول، پڙھندڙن کي
موجوده عھد جي انساني سماج ۽ تھذيبي قدرن متعلق نوَن سوالن ڏانهن وٺي وڃي ٿو. ناول
جي ڪھاڻي، پُڄاڻيءَ تائين پُھچندي به ڪا فڪري سطح جي حتميت نٿي ڏِئي يا ائين چَئون
ته ناول جي ڪھاڻي، فلسفياڻي سطح تي ڪُليت پسند موقف ڏيڻ جي مجاز ڪانهي، جنھنڪري
اُھو سمورو اختيار پڙھندڙ جي وس ۾ آھي ته هُو ناول جي ڪھاڻيءَ بابت ڪھڙن زاوين کان
ڏِسي ٿو ۽ ناول ڪھڙو سنيھو تجويز ڪري ٿو؟ اُھا هن ناول جي جديد ترين فني ۽ فڪري
خاصيت آھي. ٻيو ته هيءُ ناول پڙھي محسوس ٿئي ٿو ته سنڌي ناولائي ادب، ڪرداري نوعَ
جا پراڻا ۽ روايتي پئمانا ٽوڙي رهيو آھي. هن ناول جا ڪردار، پنھنجي روين ۾ پوسٽ ماڊرنسٽ
محسوسات رکن ٿا. هيءُ دَور، جنھن کي اسان جديد پُڄاڻان جي نالي سان سڃاڻون ٿا، سو
تخليقي آزاديءَ جو دَور قرار ڏنو ويو آھي. هِن دَور ۾ جتي انساني زندگيءَ ۽ اُن جي
قدر ۽ قيمت جو شعوري ادراڪ وڌيو آھي. اتي سماجي زندگي، وڌيڪ گهڻ رخي ۽ وڌيڪ پيچيده
پڻ ٿي پئي آھي. ادب، پنھنجي پڙھندڙن/ تنقيد کان سواءِ اڄ به پنھنجي اھميت وڃائي
ويھي ٿو. تخليقي آزاديءَ جو تصور، لکاريءَ جو سڀني نظرياتي حدبندين ۽ نظاماڻي
سرشتي کان آزاد ٿي لِکڻ جو تصور آھي. آرٽ ۾ پڻ تخليقي آزاديءَ کي پڻ وڌيڪ متعارف
هن جديديت پُڄاڻان جي دَور ڪيو آھي، پر جهڙيءَ طرح هن دَور ۾ زندگيءَ جون حقيقتون
پنھنجي گهرائي ضايع ڪري ويون آھن. تهڙو مثال ماضيءَ ۾ نٿو ملي. گهرائي وڃائڻ واري
مام شين ۽ لقائن جي گهڻ معنويت ڪري وجود ۾ آئي آھي. گهڻ معنويت ڪنھن فن پاري جي
متن جو مطالعو بڻجي يا ڪثير معنائون ڪنھن سماجي ڪردارن متعلق هجن، فڪري استقامت ٽوڙي
سطح پڻو جنمينديون آھن. سطح پڻي جو جنم فائدو توڙي نقصان ڏئي ٿو. ھر جيو يا جيوت
جو ڪائنات ۾ ضايع ٿيڻ عظيم ڏک آھي Rejection
is pain، جنھن کي هيءُ دَور پنھنجي ڪُک ۾ جنم ڏئي
رھيو آھي.
