نصيرَ ڪُنڀرَ وٽ زندگي ۽ آرٽ جا ڪُجهه پُورا اَڻپورا عَڪسَ - خليق ٻُگهيو

نصيرَ ڪُنڀرَ وٽ زندگي ۽ آرٽ جا ڪُجهه پُورا اَڻپورا عَڪسَ

(تنقيد)

خليق ٻُگهيو

نَصير ڪُنڀر جو ڪھاڻي مجموعو بعنوان ”جهرڪيون اُڏامي ويون“ پوئين سال ٻه هزار ٻاويهه عيسويءَ ۾ شايع ٿيو آھي. هن ڪھاڻي-مجموعي ۾ سترهن ڪھاڻيون ڏنيون ويون آھن. ڪتاب جو توصيفي مُھاڳ شوڪت حسين شوري جو لِکيل آھي. هِن کان اڳ، ٻه هزار ڏَھ عيسويءَ ۾ نصير ڪنڀر جو ڪھاڻي-ڪتاب ”وارياسا وجود“ پڻ شايع ٿيو هو، جنھن جو ھاڻي ٻيو ايڊيشن شايع ٿي رھيو آھي. نصيرَ جي ڪھاڻي ڪتاب ”جهرڪيون اُڏامي ويون“ جون ڪھاڻيون پڙھندي، اُھا ڳالهه منھنجي شعور جي دائري هيٺ آئي ته هُو مشاھداتي ڪھاڻيڪار آھي. جيستائين ماحول ۽ واقعا سندس مُشاھدي جي دسترس ۾ شامل نٿا ٿين، تيستائين سندس ڪھاڻي وجود وٺڻ کان نابيري واري بيهي ٿي. اُھا ڳالهه به فني تقاضا رکي ٿي ته نصير ڪنڀر جون ڪھاڻيون طوالت جو شڪار نٿيون ٿين، جنهنڪري پڙھندڙ بوريت جو شڪار نٿو ٿئي. Edgar Allan Poe جو چَوڻ آھي ته:

آئرني، حقسانه ۽ ٽُڪرا ٽُڪرا ٿيل ادب جون ٽيڪنڪس - خليق ٻگهيو

آئرني، حقسانه ۽ ٽُڪرا ٽُڪرا ٿيل ادب جون ٽيڪنڪس.

(پير عبيد راشديءَ جي ڪھاڻين جو تجزيو ۽ تنقيد)

خليق ٻگهيو

ڪھاڻي ازل کان موجود آھي. تحرير اُن جي ڪارج جي ضمانت آھي. تحرير جي پيدائش انساني ڄاڻ، تفريح ۽ مسرت جو وسيلو رھيو آھي. ڪھاڻي زنده جيوت جي وقت گذرڻ جو رڪارڊ آھي. اُھو رڪارڊ تاريخ جي ”لمحي به لمحي“ جو سرمايو آھي. ڪھاڻي جيتري حياتيءَ جي مُشاھدي جي ويجهڙائي ماڻي ٿي، اُوتري سگهه پَسائي ٿي. ڪھاڻي پنھنجي جنم وقت، جيتري فن ۽ ڪرافٽ جي آويءَ ۾ پَچي ٿي. اُوتري ئي سندر، سڀاويڪ، اثرائتي ۽ سگهاري بڻجي ٿي. هر سُٺي ڪھاڻيڪار وٽ، پنھنجو ڏانءُ، هنر، لفظن جي چُونڊ ۽ لھجي جو استعمال ٿئي ٿو، جنهن کي سندس اسلوب ڪوٺيون ٿا. پير عبيد راشدي پڻ هڪ اھڙو ڪھاڻيڪار آھي، جنهن وٽ ڪھاڻي سرجڻ وارو منفرد ڏانُ آھي. سندس اسلوب ٻين ڪھاڻيڪارن کان بلڪل الڳ آھي. سندس ڪھاڻين کي، ڪھاڻيءَ جي روايتي فن جي پيروي ڪندي ڳولي سمجهي نه سگهبو. سنڌي ادب ۾ ڪھاڻيءَ جي هڪ شروعات، وچ ۽ ڪلائيمڪس ٿئي ٿو. هونئنءَ عالمي سطح جي ادبي ڪھاڻيءَ جا ڪيترائي ترڪيبي جزا ٿين ٿا. جيئنءَ مدعا، منشا يا مضمون Theme، ڪردار نگاري characterization، جڙاوت يا جڙاءُ Setting، نڪته نظر Point of view، ڪھاڻي لِکڻ جو خاڪو يا منصوبو Plot، ڪردارن جي وچ ۾ مقابلو، جدوجهد، جنگ يا فساد Conflict ۽ climax، تجويز، فيصلو يا راءِ Resolution، پڌرائي، اُنهن شين ۽ پاسن جي، جيڪو سمجهڻ ڏکيو هجي ۽ اُن جي ڊزائين ڪجي Exposition، اُڀڙندڙ عمل Rising action ۽ ڪرندڙ عمل Falling action، ڪلائيمڪس وغيره، ڪن ڪھاڻين ۾ ڪھاڻيءَ جي مکيه ڪردار Protagonist ۽ مخالف ڪردار Antagonist جي عملن کي احتياط سان ڏنو ويندو آھي ۽ منظر يا نظاري Perspective وغيره تي پڻ خاص ڌيان ڏنو ويندو آھي. ڪھاڻيءَ کي سمجهڻ ۽ سرجڻ لاءِ، ڪھاڻيءَ جي مختلف جزن جو مطالعو ۽ ادراڪ لازمي هوندو آھي.

بس وڌيڪ کولَ ڪرڻ جي ضرورت ناھي - سعادت حسن منٽو - انجنيئر عبدالوھاب سھتو

بس وڌيڪ کولَ ڪرڻ جي ضرورت ناھي

(ريخته ڪھاڻي)

ليکڪ: سعادت حسن منٽو

سنڌيڪار: انجنيئر عبدالوھاب سھتو

ھيءَ دنيا به ڏاڍي عجيب ۽ غريب آھي. خاص طور تي اڄ جو دور. قانون کي جيئن اکين ۾ سرمو وڌو ٿو وڃي، ان متعلق شايد ئي اوھان کي ڪا وڌيڪ ڄاڻ ھجي. اڄڪلھ، قانون ھڪڙي بي معنيٰ شيءِ ٿي ئي رھجي ويو آھي. ھيڏھون ڪو نئون قانون جڙيو ناھي، ھوڏھون يارن انھيءَ جو ٽوڙ ڪڍيو ناھي. تنھن کان سواءِ پنھنجي بچاءَ جون ته سوين صورتون ڪڍي ٿا وٺن. ڪنھن اخبار تي مصيبت ڪڙڪي آھي ته پئي ڪڙڪي. ان جو مالڪ محفوظ ۽ امن ۾ رھندو. ان جي ڪري جو پرنٽ لائين ۾ ڪنھن ڪاسائيءَ يا ڌوٻيءَ جو نالو، بحيثيت پرنٽر، پبلشر ۽ ايڊيٽر جي لکيل ھوندو. جيڪڏھن اخبار ۾ اھڙو ڪو ليک ڇپجي ويو، جنھن تي سرڪار کي اعتراض آھي ته اصل مالڪ جي جاءِ تي اھو ڪاسائي يا ڌوٻي پڪڙيو ويندو. مٿس ڏنڊ پوندو يا وڃي قيد ۾ پوندو. ڏنڊ ته ظاھر آھي، اخبار جو اصل مالڪ ئي ڀريندو، پر قيد جي سزا ته اھو نه ڀوڳيندو نه! ليڪن انھن ٻنھي پارٽين ۾ ان قسم جو معاھدو ٿيندو آھي ته جيڪڏھن قيد ٿيو ته ھو سندس گھر ھيترا ڪ ھيترا پئسا ھر مھيني پڄائيندو رھندو. اھڙي معاھدي ۾ ڀڃڪڙي ڪنھن قضا-نِئي ئي ٿيندي آھي. جيڪي ماڻھو، ناجائز طريقي سان شراب وڪڻن ٿا، تن وٽ به ٻه چار ماڻھو اھڙا ضرور ويٺا ھوندا آھن، جن جو ڪم ئي فقط اھو آھي ته جيڪڏھن پوليس ڇاپو ھنيو ته گرفتار اھي ٿيندا ۽ ٻه چار مھينا قيد ڪاٽي واپس اچي ويندا. ان جو معاوضو کين چڱو سڦرو ملي ويندو آھي. ڇاپو ھڻندڙ به اڳواٽ اطلاع ڏئي ڇڏيندا آھن ته اسان اچئون پيا، اوھان پنھنجو پاڻ سنڀالجو. تنھنڪري ترت انتظام ڪري وٺبو آھي. يعني مالڪ گم ٿي ويندو آھي ۽ اھي ڪرايي جا ماڻھو ئي گرفتار ٿيندا آھن. اھا به ھڪڙي قسم جي نوڪري يا ملازمت آھي. ليڪن دنيا اندر جيتريون ملازمتون آھن، تن مان ڪجھ ھن قسم جون به آھن. مان جڏھن امين پھلوان سان مليس ته اھو ٽي مھينا قيد ڪاٽي واپس موٽيو ھيو. مون کانئس پڇيو؛