پـاشـا - جمال ابڙو

پـاشـا

جمال ابڙو

روز صبح سان گُگهوءَ جو ڀَوائتو آواز لهرون هڻندو، رانڀاٽ ڪندو، مزورن جي بستيءَ تي ڇانئجي ويندو هو. گَري ۽ تيل ھاڻي فضا کي ڄڻ ته وڪوڙي کڻي مٺ ۾ ڪندو ھو. سڄو ڏينھن ھڏ ھڻي، مزور به گودڙين ۾ اونڌا ابتا ٿيو ڪنڊن ۾ ڪِريا پيا ھوندا ھئا. ننڊ ئي ته سندن ٿڪل لڱن جي خوراڪ ھئي! گُگهوءَ جو بي وقتو۽ بي ھودو حڪم کين اڌ ننڊ مان اٿاريندو ھو. اکيون مھٽيندا، ٿيڙ کائيندا، ڦيريون پائيندا اٿندا ھئا. بس ڄڻ ته ڪُئا ٻِرن مان نڪتا. اوندھه، پوسلو ۽ ٿڌ- ڪُرڪندا، گاريون ڏيندا، رئي اڏائيندا، گھٽيءَ مان گڙڪندا ايندا ھئا. پيا ھڪ ٻئي جي مٿان ڊھندا ۽ ٿاٻڙندا ھئا. ڪارخاني جون بي خوف ڀِتيون لاپرواھيءَ سان جبل بڻيون بيٺيون ھونديون هيون. مزور ويندا ھئا گڏ ٿيندا. گپ سندن پيرن ھيٺيان پئي چِڪ چِڪ ڪندي ھئي. گوڙ ۽ شور ويندو ھو وڌندو ڦِٽ لعنت ۽ گارين جو ڌوڙيو لڳايو بيٺا ھوندا ھئا. لوھي پرزن جي کٽ کٽ ۽ ٻاڦ جو ڦرڙاٽ ويندو ھو زور وٺندو. دونھي جا ڪڪر اٿندا وڌنڌا، ديو وانگر سڄي ڳوٺ تي ڇائنجي ويندا ھئا.

پاشا به اتي ئي رھندو ھو. سندس سڄو بدن شوخ گُهنڊيدار وارن سان ڀريو پيو ھوندو ھو. سندس ٿلھن وڏن ڀرن ھيٺيان ننڍڙيون اکيون پيون چمڪنديون ھيون. ھن جي شڪي نگاھن مان نفرت پئي اُڇلون ڏيندي ھئي. اکيون اھڙيون تيز جو ڄڻ ته ڪِرڻا پيا نڪرندا ھئس. کاڏِي ۽ چَپ مٿي ڪري، ٻوٿ بڇڙو بڻائي، حقارت مان ٿُڪ کڻي اڇليندو ھو ۽ چوندو، ”ڪُتي جو ڦر!“

ھـُو راٺوڙ لڳو پيو ھو. ٽنگون ڄڻ ته ٿنڀا، ٻانھون وڏيون ۽ وار ٿلھا. ڪاريگر به واھه جو ھو. سڄو ڏينھن پيو وھندو. شوخ ۽ ڪَڙڪ. سڀني کان ڏاڍو ھو. مالڪن کي به کُتيون ٻڌائيندو ھو. ڊِٺ ھڻندو ته ڪم کان جواب! پيسي جي وٽس جهٽ ٻاڙائي ٿيو وڃي. پوءِ خار ۾ ھٿ پيو مھٽيندو ۽ پيو ھيٺ مٿي ٿيندو.  

ڪنھن کي ڪو نه وڻندو ھو. سڀ کانئس ڇرڪندا ھئا، جي کڻي ڪو خارباز جوان سامھون ٿيس، ته عمر لاءِ سبق سکي ويندو ھو. موڪلن ۾ ته ضرور ڪنھن نه ڪنھن سان وڙھي ويھندو. ھڻي ھڏ گڏ ڀڃي رکندس. ٻَڌي ڪري، ٽولا ٺاھي ساڻس وڙھندا ھئا. پاشا کي به جيڪي سٽ ۾ آيو، کڻي بيھي رھندو. وڏو  شاھي پٿر يا لوھو ڏنڊو مٿي ڪري، ٽنگون ڦاڙي، اُڀو ٿي بيھي رھندو. وارن سان سَٿيل، مروٽيل  سروٽيل ٻانھون، ٿلهي بي ڊولي ڏاڙهي، وڏو اُڀو منهن. ڍڳي وانگر ويڙهه لاءِ هر وقت تيار، ڦوڪون پيو ڏيندو. گِڦ پيئي وھنديس. نظر اھڙي تيز ڄڻ ته ڪو جھنگلي جانور ڇِتو ٿيو کائڻ لاءِ تيار بيٺو آھي. اوچتو وٺي رانڀاٽ ڪندو، ٿُڪ اڇليندو ۽ چوندو، ”ڪُتي جا ڦر!“ سندس وڏا پِيلا ڏند کڙڪندا، ڏاڙھيءَ مان ظاھر ٿي پوندا ھئا. ازغيبي ڀؤ ڇانئجي ويندو. سڀ وٺي ڀڄندا. پري بيھي کيس گاريون ڏيندا.  سندس نڙيءَ مان گڙ گڙ جو آواز نڪرندو. زور سان کڻي ٿُڪ ڦِٽي ڪندو ۽ چوندو، ”ڪتي جا ڦر!“  سندس اکيون پيون ٻرنديون ھيون. ڏنڊو مٿي جھلي، اڳتي وڌندو ۽ ڀڪوڙيل چَپن ۾ چوندو، ڪير آھي جو اڄ مرندو؟ ڀلا ڪھڙو سر تان تتو ھوندو! سڀ ٽڙي پکڙي ويندا.

ھـُو اصل ڪو نه ڳالھائيندو ھو. پوليس لاءِ، ڪامورن لاءِ، ڪارخاني وارن لاءِ - بس وٽس اھو ئي ھڪڙو  جملو ھو، ”ڪتي جا ڦر!“ زال کي به چوندو ھو ته؛ ”ڪتي جي ڌيءُ!ڏسين نه ٿي منھنجي سٿڻ ڦاٽي پئي آھي!“

کيس ھڪڙو چوڏھن سال جو پٽ ھو. وارن کان وٺي، کڻي مٿي ڪندو ھوس. پٽس به ھڪ ڏينھن سٽ ڏيئي، ھٿوڙو کڻي بيھي رھيو. چي، ”اڳتي وڌندين ته خير نه ھوندءِ!“ پاشا دنگ ٿي ويو. چپ ڀڪوڙي، اکيون چنجھيون ڪري، ھوريان وک کنيائين. پٽس به ھٿوڙو تيار ڪري چيو ته، ”متان آيو آھين، مون گھڻو ئي سَٺو آھي. ھاڻي نه ڇڏيندوسانءِ!“ پاشا بيھي رھيو، رِڇ جھڙا ھٿ کڻي پٺيان ڪيائين. پاسيريون اکيون ڪري پٽ کي ڏٺائين. ساھه روڪي بيھي رھيو. نرڙ ۾ گُهنج وجھي ڪنڌ لوڏيائين، ڄڻ ته ڪا ڳالهه سمجھي ويو! وٺي ٽھڪ ڏنائين، چي؛ ”واقعي تون ڪُتي جو ڦـر آھين!“

انھيءَ ڏينھن زال کي چيائين ته؛ ”مون کان ھاڻي پائي به نه گھرجانءِ. پُٽھين تو کي پاڻھي پاليندو!“

جوڻس ويچاري چئي ويٺي ته؛ ”باقي تون سو سڀئي پئسا نشي ۾ وڃائيندين!“

”ڪُتي جي ڌيءُ، مان کڻي يار کي ڏيان، تنھنجو ڇا؟“

پاشا ڪا به يار ڪا نه رکي، پر پُٽ جو ڪڏھين به اونو ڪو نه ڪيائين. مرڻ گھڙيءَ تائين کانئس ڪجهه  پڇيائين، نه ساڻس ڳالھايائين.

کيس ھڪڙو ئي دوست ھو. سندس وڏو ڪتو! پاشا جھڙو ئي بي ڊولو ۽ شوخ. ساڻس گڏجي ڪارخاني ڏي ويندو ھو ۽ سڄو ڏينھن در تي سندس انتظار ڪندو ھو. شام جو اُٿي، ڪَـرَ ڀڃي، اکيون پيو  مِچڪائيندو، جيستائين پاشا ٻاھر نڪري. چُپ چاپ پاشا جي پٺيان لڳي پوندو. پاشا نه ڪڏھين گار ڏني،  نَڪو ڌڪ ھنيو ۽ نه وري ڪڏھين مٿانئس پيار جو ھٿ گھمايائين. ٻئي خاموش ھئا ۽ ھڪ ٻئي جي طبيعتن کان چڱيءَ طرح واقف.

موڪل جي ڏينھن پاشا وتندو ھو ڌِڪا کائيندو، ماٺ ميٺ ۾ ھڪ گُتي کان ٻئي تائين. پنھنجي ليکي ايندڙ ويندڙ جي منھن کي پيو جاچيندو. ڄڻ ته ڪنھن کي ڳولي پيو. ڪُتو به سندس پٺيان ٿلھو وارن وارو پڇ لٽڪائيندو، سَھڪندو، نوسيندو ايندو ھو. ماڻھو نفرت مان چوندا ھئا ته ”ٻئي ڪتا!“

پاشا، شام جو نشي ۾ ٽاٽ ٿي، ٿڪجي ٽٽجي، اچي مانيءَ تي ڪِرندو. ڪتي کي به پنھنجي ٿانوَ مان گڏ کارائيندو. ويندو ھو گرهه ڳڙڪائيندو، ھڻي ڏاڙھي مڇون ڀري ڇڏيندو. جوڻس، جي ذرو به دير ڪئي ته  ٿانوَ کڻي اُڇليندو. چُري پُري، سولو ٿي، ڦاٽل سوٽ جي کيسي مان دارونءَ جي بوتل ڪڍي، کڻي اڳيان رکندو. ٽنگون ٽيڙي، ڀِت کي ٽيڪ ڏيئي، اکيون بند ڪري، وٺي راڳ شروع ڪندو. سندس ٿلھو ۽  گَگهو آواز مٿي ۾ سُور وجهي ڇڏيندو. بي سُرا ۽ بي وقت آواز سندس منجھيل ڏاڙھيءَ ۾ پيا اٽڪندا  ھئا. سندس ڳتيل ڏاڙھيءَ مان مانيءَ جا ڀور ڇنڊجي، وڃي پري پوندا. ٿلھين ۽ کھرين آڱرين سان ڏاڙھيءَ  کي ڇنڊڪو ڏيئي، وري کڻي راڳ شروع ڪندو. سندس راڳ جا اکر اصل سمجهه ۾ نه ايندا ھئا، ڄڻ ته سياري ۾ گدڙن جون اونايون. ڪـتو به سندس ڀرسان اکيون بند ڪيو پيو ڍڪر کائيندو ھو. پاشا جي اوچتي ۽ ڏاڍي آواز تي وٺي زور سان پڇ لوڏيندو. بس، جيستائين بوتل داورن ھوندو، تيستائين سندس راڳ پيو ھلندو، ۽ پوءِ ويندو ھو ڍرڪندو. ٻئي ڄڻا اتي ئي سمھي پوندا. پاشا جو موت تِلي ڦاٽڻ ڪري ٿيو. سڄا سارا پنج ڏينھن پئي ھنڌ ۾ لڇيو. منھن ڪاراٽجي ويس. اکيون بند، ڏند پيو ڪرٽيندو ھو.  ڪڏھن ته مٺيون ڀڪوڙي، زال کي چوندو ھو ته، ”ڪجهه سنکيو ڏينم. زھر ڏينم، ڪتي جي ڌيءُ!“

ڊاڪٽر مٿائنس پلستر رکيو. چي، ”آپريشن ٿيندي، کيس اڄ جو اڄ اسپتال ۾ آڻيو!“ پاشا ٻڌي ورتو.  چيائين ته، ”اسپتال ۾ يا توسان گڏ جھنم ۾!“ وٺي ڏند ڪُرٽيائين، چي، ”تون اُلڪو نه ڪر، مان پاڻھي مري ويندس!“ ڪنڌ ڦيرائي چيائين، ”ڪتي جو ڦر!“ ڊاڪٽر ھليو ويو. جوڻس کي اکين ۾ پاڻي اچي ويو.  کيس آپريشن لاءِ منٿ ڪيائين، پر پاشا ھنڌ مان ئي ٺونشو ڪڍي ڏيکاريس. چي، ”مان چڱو ڀلو ٿيس ته  توسان وڌيڪ تعدي ٿيندي!“

صبح جو پاشا مري ويو. ٺيڪ انھيءَ وقت جڏهن گُگهو وڳو! ھـُو سفيد ڪفن ۾ سڌو سنئون پيو ھو.  سندس وات کُليل ھو ۽ نرڙ ۾ اڃا به بي آراميءَ وارو شور ۽ گُهنج لڳا پيا ھئا. سندس جنازو کنيو ويو.  ھن جي جنازي سان گڏ سندس زال ھئي، پٽ، سندس ڪتو ۽ ڳوٺ جا ٻه چار پينو فقير ۽ ھڪ پراڻو  چور ۽ شرابي جنھن کي ڪارخاني مان نيڪالي ملي ھئي. سندس زال ماٺ ھئي. پٽس اصل ڪو نه رنو.  جنھن جنازي نماز کي ڏٺو بيھي رھيو. چي، ”جوڻس جي جند ڇٽي. جھڙو ھو، اھڙو ڪتو ٿي مئو!“

پاشا کي قبر داخل ڪيو ويو. سڀ ھليا ويا. سندس ڪتو بيٺو رھيو. تازي نڪتل مٽيءَ تي ويھي رھيو.  خاموشيءَ سان قبر کي پئي سنگھائين. ڪنڌ مٿي ڪري ڪُوڪر ڪيائين. ڪجھه ڏينھن کان پوءِ ڪتي کي به ڪنھن ماري وڌو!

(اصل، مئڪسم گورڪيءَ جو، روسي زبان  ۾ لکيل، انگريزي ترجمي تان سنڌي ۾ ورتل)